Olbram Zoubek (1926–2017) was een van de meest invloedrijke Tsjechische beeldhouwers van de 20e eeuw. Zijn werk wordt gekenmerkt door krachtige emotie, symboliek en een diepgaande reflectie op de menselijke conditie. Hoewel zijn leven en carrière sterk werden beïnvloed door het politieke klimaat in Tsjechoslowakije, wist hij zijn artistieke visie te bewaren en een blijvende impact te maken.
Kunst is nooit mijn sterkste kant geweest en ik ben allesbehalve een kenner. Toch belandde ik in oktober 2024 samen met een Amerikaanse vriend, die in Praag woont, in het Expo '58-gebouw. Hij vertelde enthousiast dat de entree gratis is en dat er kunstwerken worden geveild.
De wereld van kunsthandel laat ik graag aan anderen over, zeker toen ik de prijzen zag: van een 'bescheiden' €2000,- tot een duizelingwekkende €3.000.000,-. Tot mijn verbazing vond ik een van de goedkoopste stukken nog mooier dan de duurste.
Hoe dan ook, kunst en financiën blijven voor mij een raadsel.
Zoubek herken je direct
Tijdens ons bezoek maakte ik een rondje langs de schilderijen, waaronder een werk van mijn geliefde Mucha.
Maar het was in een hoek met drie sculpturen dat mijn aandacht echt werd gegrepen. Ik herkende de stijl meteen: Zoubek. Zijn karakteristieke, voorovergebogen figuren met lange, vloeiende haren waren onmiskenbaar. Ik voelde weer een connectie met een kunstwerk en een kunstenaar, en dat soort momenten vergeet ik niet snel. Het gebeurt namelijk weinig.
Dat Zoubek tot de bekendste Tsjechische beeldhouwers behoort, wist ik dankzij een vriend die in een naburig dorp woont. Bij hem thuis zag ik in de woonkamer een prachtig beeldje van Zoubek, met zijn herkenbare stijl. Samen met zijn vrouw, van Tsjechische afkomst, wonen ze zowel in Nederland als in Praag met evenveel plezier en brengen er evenveel tijd door.
Het werd tijd dat ik me meer ging verdiepen in Zoubek en zijn werken, want niet alles was mij bekend.
De drie dames van Zoubek
Het bewogen leven van Zoubek
Zoubek werd geboren in Praag en nam op jonge leeftijd van 5 tot 11 mei 1945 actief deel aan de Praagse Opstand tegen de Duitse bezetters. Later volgde hij een opleiding beeldhouwkunst aan de Academie voor Toegepaste Kunsten in zijn geboortestad.
Zijn carrière begon echter moeizaam vanwege de onderdrukking door het communistische regime, dat de vrijheid van expressie van kunstenaars sterk beperkte. In 1969, na de aangrijpende zelfverbranding van Jan Palach, een daad van verzet tegen de Sovjetbezetting, vervaardigde Zoubek in het geheim een doodsmasker van Palach. Een replica hiervan is nog steeds te zien op het Jan Palachplein, bij de faculteit van de Karelsuniversiteit.
Daarnaast ontwierp hij in 1970 de grafsteen voor Palachs graf op de Olšany-begraafplaats. Deze werd echter al snel door het communistische regime verwijderd, een daad die Zoubeks werk niet alleen bedreigde, maar ook zijn vastberadenheid en artistieke moed benadrukte.
Na de Fluwelen Revolutie in 1989 kreeg Zoubek eindelijk de vrijheid om zonder beperkingen te werken. Zijn kunst kreeg sindsdien zowel nationaal als internationaal erkenning, en hij werd een symbool van integriteit en verzet binnen de Tsjechische kunstwereld.
Belangrijke werken in Praag
Zoubek creëerde een breed scala aan sculpturen, vaak gemaakt van brons, cement of gips. Zijn werken zijn vaak monumentaal en trekken direct de aandacht door hun expressieve kracht en symboliek.
Hieronder enkele van zijn opvallende, veelal belangrijkste en/of publieke werken:
1. Monument voor de slachtoffers van het communisme (Praag, 2002)
Dit iconische werk aan de voet van de Petřín-heuvel bestaat uit een reeks figuren die geleidelijk in verval lijken te raken. Het symboliseert het fysieke en psychologische trauma dat het communistische regime veroorzaakte.
het aangrijpende monument
In het midden van de hoge en diepe betonnen treden van het monument loopt een bronzen strook met de geschatte aantallen van degenen die door het communisme zijn getroffen:
- 205.486 gearresteerd
- 170.938 gedwongen tot ballingschap
- 4.500 stierven in de gevangenis
- 327 neergeschoten bij een poging te ontsnappen
- 248 geëxecuteerd
Op de nabijgelegen gedenkplaat staat:
"Het monument voor de slachtoffers van het communisme is opgedragen aan alle slachtoffers, niet alleen aan hen die gevangen werden gezet of werden geëxecuteerd, maar ook aan hen wier levens werden verwoest door totalitair despotisme."
Een mooie aannemelijke uitleg voor dit werk lees ik op de website theclio.com/entry/83491
"Terwijl ik naar het monument keek en de man (die alle mensen vertegenwoordigt) zag smelten of vergaan, raakte ik in de war door zijn afdalende trap.
Ik dacht eerst dat het overgebleven been bovenaan het einde was.
De figuur loopt echter naar ons toe. Ik denk dat de bovenste trede met alleen het been het begin is - hoe het leven was in 1989, toen het communisme viel.
De maatschappij, de mensen, waren bijna tot niets gereduceerd.
Ik denk dat het monument laat zien hoe er met de val van het communisme hernieuwde hoop is. En met elke stap van de figuur naar beneden is er waarheid; de figuur komt dichterbij en wordt completer naarmate hij afdaalt. Het herhaalde beeld komt naar ons toe, de trap af, kijkt vooruit, loopt niet van ons weg, de trap op.
Hij (de maatschappij) wordt weer één lichaam - genezen."
Het monument wordt mooi verlicht
De grote betonnen trap met de inscripties
2. Doodsmasker van Jan Palach (1969)
Je kunt een replica van het doodsmasker van Jan Palach zien op een gedenkplaat op het gebouw van de Faculteit der Letteren van de Karels Universiteit aan het Jan Palachplein in Praag .
Hoewel dit geen publiek kunstwerk is, wordt het doodsmasker van Jan Palach beschouwd als een van Zoubeks meest moedige en aangrijpende creaties.
Het was een persoonlijk eerbetoon aan Palach en een daad van verzet tegen de repressie van de tijd.
Replica van het doodsmasker van Jan Palach
3. Monument voor Milada Horáková voor de Evangelische Kerk in Smíchov
Horáková is een symbool van verzet tegen het communisme geworden, vanwege een showproces georganiseerd door de Communistische Partij van Tsjecho-Slowakije. Dit proces, vergelijkbaar met de Moskouse Processen in de jaren '30 onder Stalins bewind, leidde tot haar terdoodveroordeling in 1950 op basis van verzonnen beschuldigingen van samenzwering en verraad.
Het beeld in Bieblova (Smichov) staat met de rug naar voorbijgangers gekeerd. Voor de figuur ligt een gouden roos in de strop van een beul op een granieten plaat. Het figuur is iets groter dan het leven en meet ongeveer twee meter. Volgens Zoubek moet ze mensen aanmoedigen om haar op de stoep te benaderen, de tekst op de gedenkplaat te lezen, naar de bijgevoegde symbolen te kijken en na te denken.
De afgekeerde figuur
De strop en een roos
Zijn kunstwerken zijn op de meest verrassende plekken te bewonderen. Van hotellobby’s en kasteeltuinen tot gedenkwaardige grafstenen – zijn kunst kent een breed publiek.
Met zijn herkenbare stijl van slanke, expressieve figuren wist Zoubek altijd emotie en betekenis in zijn kunst te leggen. Naast grote sculpturen creëerde hij ook verfijnde reliëfs, die vaak in privécollecties terechtkomen, zowel binnen als buiten Tsjechië. Zijn werk blijft geliefd om de unieke sfeer die het uitstraalt en de verhalen die het vertelt.
4. Beelden in Haje en Dejvice
Deze beelden heb ik zelf nog niet gezien en hopelijk zijn ze er nog.
Dag en nacht
Foto van: JiriMatejicek
Winnaar
Foto van: Luděk Kovář
5. Vysehrad begraafplaats
Op de Vysehrad begraafplaats, mijn favoriete begraafplaats in Praag, vind je meerdere werken van Zoubek, waaronder deze opvallende dame.
De figuur van een vrouw op de grafsteen van de acteur Vlastimil Fišar
In 2021 kende ik Zoubek nog niet en heb ik een halve foto van een sculptuur. Het is het grijze achter het graf van Karel Hynek Macha, een negentiende eeuwse romantische dichter, die op 25-jarige leeftijd stierf na het blussen van een brand. De dag na zijn dood was gepland als zijn trouwdag in Praag. Maar dat terzijde. Voor een betere foto ga ik maar weer eens naar Praag.
Niet te herkennen, maar achter het graf van Macha is nog een werk van Zoubek
Er moet er zeker nog eentje zijn, maar die heb ik niet op een foto kunnen vastleggen.
Torso of a Woman on the Grave of an Ecoologist, het graf van Josef Vavroušek.
Een blijvende nalatenschap
Olbram Zoubek overleed in 2017, maar zijn werken blijven een krachtige herinnering aan zowel de tragiek als de veerkracht van de Tsjechische geschiedenis. Zijn sculpturen blijven indruk maken op bezoekers en fungeren als een artistieke verbinding tussen verleden en heden.
Voor wie Praag bezoekt, is het monument op de Petřín-heuvel een absolute must-see om een glimp op te vangen van Zoubeks meest krachtige en betekenisvolle werk.
Ken jij een werk van Zoubek, dat zich in een publieke ruimte in Praag bevindt? Laat dan een berichtje achter. Dan voeg ik deze toe aan de blog. Bij voorbaat dank.
Verliefd op Praag
Reactie plaatsen
Reacties